Pomocne podejście do dziecięcych lęków
Nie istnieje jedna, uniwersalna strategia radzenia sobie z dziecięcymi lękami, jednak myślę, że świadomość różnych dostępnych metod może pomóc rodzicom w wybraniu odpowiedniego podejścia, które najlepiej odpowiada potrzebom ich dziecka. W przypadku nadmiernego lęku u dziecka/nastolatka kluczowe jest stworzenie bezpiecznego i wspierającego środowiska, w którym młody człowiek będzie mógł stopniowo uczyć się, jak radzić sobie z niepokojem. Pomocne może okazać się wprowadzanie technik, które wzmacniają poczucie bezpieczeństwa i własnej skuteczności u dziecka, a w efekcie samodzielne radzenie sobie z emocjami.
Nagradzanie dzielnego, spokojniejszego zachowania
W radzeniu sobie z lękiem u dzieci nie chodzi tylko o to, aby koncentrować się na sytuacjach, które budzą lęk i sobie z nimi radzić, ale jednocześnie skupiać się na wzmacnianiu sytuacji, w których problem nie występuje i budowaniu doświadczeń, w których dziecko się nie boi.
Wszystkie dzieci, nawet te najbardziej lękowe czasami potrafią się przemóc i zrobić coś, co jest dla nich trudne i napawa je niepokojem. Jako rodzic powinieneś wypatrywać takich nawet najmniejszych sytuacji, w których dziecko wykazało się odwagą i nagradzać je za dzielność. Nagroda/pochwała bezpośrednio po zachowaniu zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się zachowania w przyszłości ponownie.
Upewnij się jednak najpierw czy nie stawiasz swojemu dziecku zbyt wysokich oczekiwań. To, co dla Ciebie jest łatwe - nie musi takie być dla Twojego syna czy córki. Staraj się wypatrywać zachowań, które są odważne według miary możliwości Twojej pociechy. Skupiając się na jego sukcesach pomagasz mu budować pewność siebie, a także uświadomić mu na co go stać.
Generalnie nagrody dzielą się na dwie kategorie: materialne i niematerialne. Większość z was pewnie na hasło "nagroda" myśli o tej pierwszej.
Materialne nagrody to pieniądze, słodycze, zabawki itp. Do niematerialnych zaliczamy pochwałę, poświęcenie uwagi czy czas z rodzicem np. na wspólne gry, zabawy czy wyjścia. Wspólne wyjście na pizzę, do kina to niezwykle cenna nagroda, szczególnie u młodszych pociech (z młodzieżą już nie jest tak łatwo :) ). Polecam, by tylko kiedy to możliwe, stosować nagrody niematerialne, gdyż są one źródłem dodatkowej korzyści - dodają dziecku poczucia bezpieczeństwa i własnej wartości.
Nagrody niektórym rodzicom kojarzą się z tym, że uczymy dziecko interesowności, aby robiło „coś za coś”. Jednak nie do końca o to w tym chodzi – nagrody należy przyznawać z głową. Najlepiej, aby nagroda była bezpośrednio powiązana z zachowaniem dziecka, co wzmocni zrozumienie, że to właśnie jego odwaga i spokój przyniosły pozytywny rezultat.
Przykład: Dziecko boi się dentysty i każda wizyta wymaga rozmów, przekonywania i długiego przygotowania, a sama wizyta wiąże się płaczem, krzykiem, odwlekaniem wejścia do gabinetu, co sprawia, że spędzacie w gabinecie znacznie więcej czasu, niż to naprawdę konieczne.
Jednak może się zdarzyć sytuacja, że dziecko zachowa się choćby trochę mniej dramatycznie niż zwykle, dzięki czemu czas całego zamieszania jest nieco krótszy niż zwykle.
Wówczas rodzic może pochwalić dziecko i powiedzieć: „Zobacz, dzisiaj poradziłeś sobie z wizytą szybciej niż zwykle, dzięki czemu zaoszczędziliśmy trochę czasu – możemy te zaoszczędzone 20 minut wykorzystać na pójście na lody”
Taki sposób nagradzania dziecka pokazuje mu, że jego odwaga i sprawne działanie przyniosły nie tylko osobistą satysfakcję, ale również konkretną korzyść – w tym przypadku dodatkowy czas, który można spędzić na przyjemnej aktywności. Dziecko widzi, że pokonanie lęku ma bezpośredni, pozytywny wpływ na jego życie, co może motywować je do szybszego i bardziej samodzielnego radzenia sobie z podobnymi sytuacjami w przyszłości.
Stosując nagrody należy pamiętać o kilku kwestiach:
- Nagrody powinny być urozmaicone. Powtarzająca się co chwilę ta sama nagroda może szybko stracić swoją wartość i moc oddziaływania.
- Nagrody muszą dziecku odpowiadać tzn. być zgodne z tym co dziecku lubi. Nie ma sensu nagradzać go czymś co nie jest dla dziecka atrakcyjne. Nagroda powinna mieć wartość dla dziecka, nie dla rodzica. Warto w tym celu wcześniej zapytać pociechę czego najbardziej chce/potrzebuje w danym momencie.
- Ważne, aby dziecko wiedziało za co dokładnie dostaje nagrodę i jak może na nią ponownie zasłużyć, dlatego warto to z nim wcześniej omówić, a także powtarzać podczas przyznawania nagrody np. "Poszedłeś dzisiaj rano sam do szkoły i nie musiałam iść z Tobą, możesz być z siebie dumny". Jest to dużo bardziej jasny komunikat niż "byłeś grzeczny".
- Nagroda powinna być adekwatna do czynu, a więc upewnij się, że dajesz dziecku nagrodę pasującą wartością do poziomu trudności osiągnięcia. Jeśli dziecko poszło samo w miejsce, do którego wcześniej nie było mowy, aby pójść - to obdarowanie go dwuminutową uwagą będzie mało adekwatne. Natomiast kupno konsoli do gier za drobną odwagę również do niczego dobrego nie prowadzi. Złoty środek :)
Bardzo ważne, aby nagroda została przyznana bezpośrednio po zachowaniu. A jeśli została obiecana np. wyjście do kina - powinna zostać zrealizowana w możliwie krótkim czasie. Jeśli dziecko wykaże się odwagą w poniedziałek, a Ty obdarujesz go małą nagrodą w sobotę to wydźwięk tego gestu może nie być wystarczający, aby zadziałać. Są oczywiście sytuacje kiedy realizacja nagrody nie jest możliwa od razu np. wyjście na pizzę. Ale możesz wtedy zaoferować nagrodę tymczasową np. karteczkę w formie bonu na wyjście, który można wymienić w najbliższy weekend. Dziecko musi uzyskać jasny przekaz, że odwaga i nagroda są ze sobą ściśle powiązane.
Ignorowanie niechcianych zachowań
To uzupełnienie systemu nagród. W tej strategii chodzi o to, by ignorować dziecko, kiedy przejawia ono zachowanie wywołane lękiem, a gdy zachowanie się skończy - ponownie skierować na nie uwagę i pochwalić. Przykładowo: dziecko boi się zostawać samo w swoim pokoju i reaguje płaczem oraz krzykiem za każdym razem, gdy rodzic wychodzi, nawet na chwilę. Zwykle dziecko przyciąga uwagę rodzica tym zachowaniem, co wzmaga lęk, ponieważ rodzic natychmiast wraca i uspokaja je, czym nieświadomie nagradza lęk u dziecka.
W tym przypadku rodzic może zdecydować się na strategię ignorowania. Gdy dziecko zaczyna płakać i krzyczeć, rodzic spokojnie, ale stanowczo może powiedzieć: „Wiem, że potrafisz być dzielny, wrócę za 5 minut jak pochowam zakupy do lodówki” po czym wychodzi z pokoju. Ważne jest, aby rodzic nie reagował na krzyk czy płacz, ale jednocześnie pozostawał blisko.
Po kilku minutach, gdy dziecko przestaje płakać i zaczyna się uspokajać, rodzic może kontynuować:
Jesteś sam w pokoju i nie płaczesz, widzę, że sam sobie z tym poradziłeś!
Tego rodzaju reakcja pokazuje dziecku, że jego spokojne zachowanie przynosi uwagę i pochwały, podczas gdy lękowe reakcje nie są już tak skuteczne w przyciąganiu uwagi rodzica. W ten sposób dziecko uczy się, że jest w stanie poradzić sobie samo, a spokój i opanowanie są nagradzane uwagą rodzica, co z czasem pomaga zmniejszyć lęki i buduje większą pewność siebie.
Ignorowanie niepożądanych zachowań dziecka, szczególnie tych wywołanych lękiem, może na pierwszy rzut oka wydawać się niefajne czy wręcz niewłaściwe. Jednak w kontekście tej strategii chodzi bardziej o mądre zarządzanie uwagą, niż o "olewanie" dziecka.
Celem nie jest zlekceważenie dziecka jako osoby czy zaniedbanie jego potrzeb, ale raczej niepodsycanie lękowych reakcji poprzez nadmierne reagowanie na nie. Dzieci, szczególnie te zmagające się z lękiem, mogą nieświadomie utrwalać swoje lęki, jeśli zauważą, że to właśnie dzięki tym lękowym zachowaniom zyskują więcej uwagi od rodziców. W takim przypadku nadmierne skupianie się na lęku może niechcący wzmocnić te reakcje.
Oczywiście, kluczowe jest, aby taka strategia była stosowana z wyczuciem i empatią. Ignorowanie nie oznacza odrzucenia czy zaniedbania, a jedynie świadome kierowanie uwagi na te zachowania, które chcemy u dziecka wzmacniać. Dzieci potrzebują czułości, wsparcia i poczucia bezpieczeństwa, a strategia ignorowania ma na celu pomoc w przełamywaniu lęków w sposób, który buduje ich wewnętrzną siłę, a nie podtrzymuje obawy.
Ignorowanie to bardzo ważna strategia w przypadku dzieci oczekujących nadmiernego uspokajania i pocieszania. Jeśli do tej pory nie stosowałeś tej strategii warto wycofywać swoją uwagę stopniowo i systematycznie przy jednoczesnym tłumaczeniu dziecku dlaczego to robisz i zachęcaniu go do tego, by poradziło sobie samo.
Podpowiadanie dziecku jak konstruktywnie sobie radzić
Kiedy rozmawiasz z dzieckiem o tym czego się obawia, ważne jest, abyś wyrażał zrozumienie i empatię, ale w sposób spokojny i wyluzowany. Wyrażając zrozumienie dla jego uczuć, pokazujesz, że akceptujesz to, co dziecko przeżywa, co jest niezbędne dla budowania zaufania. Jednak nie chodzi o to by zbyt długo skupiać się na samym lęku i emocjach dziecka - warto jednocześnie przejść do etapu zachęcania go do aktywnego radzenia sobie z problemem.
Podpowiadanie dziecku, jak konstruktywnie sobie radzić, to nie tylko wskazywanie konkretnych rozwiązań, ale także inspirowanie do samodzielnego myślenia i poszukiwania sposobów na przezwyciężenie lęków. W odróżnieniu od strategii, w której rodzic mówi dziecku dokładnie co ma zrobić, tutaj chodzi o wspieranie dziecka w samodzielnym odkrywaniu możliwości i podejmowaniu decyzji.
Przykładem może być sytuacja, gdy dziecko boi się wystąpień przed klasą. Zamiast mówić: „Po prostu powiedz co masz na myśli,” rodzic może zapytać: „Co możesz zrobić, żeby poczuć się pewniej podczas wystąpienia? Może chcesz poćwiczyć przed lustrem albo nagrać się na telefonie, żeby zobaczyć jak mówisz? Co myślisz o tym?”
Takie podejście nie tylko wspiera dziecko w radzeniu sobie z lękiem, ale także buduje jego umiejętności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji. Kiedy dziecko samo znajdzie rozwiązanie, zyskuje poczucie kontroli nad sytuacją, co może znacząco zmniejszyć jego lęk i zwiększyć pewność siebie.
Dodatkowo, jeśli rodzic pokaże wiarę w możliwości dziecka, przekazując mu, że jest w stanie poradzić sobie z wyzwaniem, dziecko z większym prawdopodobieństwem uwierzy w swoje siły.
Dawanie przykładu
Dzieci uczą się wielu zachowań poprzez obserwację osób dorosłych, w szczególności rodziców. Dlatego miej na uwadze, że jesteś wzorem dla swojego dziecka.
Najlepszy wzór radzenia sobie to taki, który pokazuje, że rodzic również doświadcza lęków i zmartwień, a także pokazuje konstruktywne sposoby radzenia sobie z trudnościami. To dużo lepsze rozwiązanie niż usilne przekonywanie dziecka, że dorośli nie mają żadnych problemów i zmartwień. Nie ukrywaj swoich obaw przed dzieckiem, nie udawaj, że niczego się nie boisz - to tylko pokazuje, że jego lęk jest dziwny lub wstydliwy.
Ujawniając dziecku własne lęki i sposób, w jaki sobie z nimi radzisz, dajesz dziecku cenną lekcję, że niepokój jest naturalną częścią życia, z którą każdy, nawet dorośli, muszą się mierzyć. Możesz na przykład podzielić się z dzieckiem, jak kiedyś bałeś się czegoś – na przykład publicznych wystąpień lub wizyty u lekarza – i jak stopniowo nauczyłeś się radzić sobie z tym lękiem poprzez praktykę, rozmowy z bliskimi czy inne metody. Taka otwartość nie tylko buduje zaufanie, ale także normalizuje uczucie lęku, pokazując, że lęk jest czymś, co można przezwyciężyć. Dziecko widząc, że rodzic nie unika trudnych sytuacji, ale stawia im czoła, zyskuje wzorzec do naśladowania i uczy się, że samo również może skutecznie radzić sobie z wyzwaniami, nawet jeśli początkowo wydają się przerażające.
Zadanie dla rodziców
Przypomnij sobie najczęstsze lęki swojego dziecka i zastanów się, które z pomocnych strategi mógłbyś zastosować i w jaki sposób.
