Badanie psychologiczne – co to jest i kiedy warto je wykonać?
Badanie psychologiczne (diagnoza psychologiczna) to proces, który pozwala ocenić, jak dana osoba funkcjonuje pod względem:
- Poznawczym: inteligencja, pamięć, koncentracja, rozumowanie,
- Emocjonalnym: radzenie sobie z przeżywanymi emocjami, stresem
- Społecznym: relacje z rodziną, bliskimi, współpracownikami itp.
Może dotyczyć jednego, konkretnego obszaru – na przykład trudności z zapamiętywaniem lub trudności w regulacji emocji – ale bywa też szerszą oceną stanu psychicznego, zwłaszcza wtedy, gdy pojawiają się problemy w codziennym funkcjonowaniu, pracy, relacjach lub w podejmowaniu decyzji.
Tego typu badanie przeprowadzane jest zarówno na potrzeby indywidualne, jak i w celach formalnych – gdy wymagane jest przedstawienie opinii psychologicznej określonej instytucji.
Najczęstsze sytuacje, w których przeprowadza się diagnozę na potrzeby instytucjonalne to:
- postępowania orzecznicze w MOPS, PCPR lub komisjach lekarskich,
- wnioski o przyznanie świadczenia z tytułu niepełnosprawności lub czasowej niezdolności do pracy,
- procesy rekrutacyjne i kwalifikacyjne,
- wymagania pracodawców lub lekarzy kierujących na badania psychologiczne.
W takich przypadkach badanie psychologiczne ma na celu rzetelne opisanie funkcjonowania osoby – z uwzględnieniem wpływu trudności psychicznych lub poznawczych na jej codzienne życie. Opinia może zawierać m.in. opis sprawności intelektualnej, funkcji poznawczych, osobowości.
Z diagnozy psychologicznej korzystają nie tylko osoby kierowane przez instytucje – wiele osób zgłasza się również z własnej inicjatywy, by lepiej zrozumieć swoje trudności i otrzymać konkretne zalecenia czy wskazówki.
Najczęstsze powody z którymi zgłaszają się Pacjenci:
- Nie radzę sobie z emocjami – np. wybuchy złości, trudność z opanowaniem lęku, ciągłe przygnębienie.
- Mam wahania nastroju i nie wiem dlaczego – raz jestem pobudzony/a, innym razem wycofany/a, bez energii.
- Ciągle się wszystkim przejmuję – przewlekły lęk, zamartwianie się, trudność z odpuszczeniem.
- Mam problem z relacjami – np. powtarzające się konflikty, brak zaufania, poczucie bycia niezrozumianym.
- Zdarza mi się reagować za mocno albo irracjonalnie – emocje nieadekwatne do sytuacji, poczucie utraty kontroli.
- Czuję się zagubiony/a i nie wiem, co dalej – np. po rozstaniu, zmianie pracy, przeprowadzce lub w związku z kryzysem życiowym.
- Mam poczucie, że coś ze mną jest nie tak – podejrzenie zaburzeń osobowości
- Chcę iść na terapię, ale nie wiem od czego zacząć – potrzeba diagnozy psychologicznej przed rozpoczęciem psychoterapii lub w jej trakcie.
- Psychiatra mnie o to poprosił – jako część szerszej diagnozy psychiatrycznej lub do monitorowania leczenia.
Jak wygląda diagnoza psychologiczna w praktyce?
To jak będzie wyglądać diagnoza, zależy przede wszystkim od tego w jakim celu się zgłaszasz – inaczej pracujemy, gdy chcesz lepiej zrozumieć swoje trudności, a inaczej, gdy potrzebujesz formalnego dokumentu dla instytucji.
Jeśli zgłaszasz się z własnej inicjatywy:
Nie musisz mieć skierowania ani „dobrego powodu”. Wystarczy, że coś Cię niepokoi – masz problemy z koncentracją, emocjami, zauważasz spadek formy psychicznej albo czujesz, że coś przestało działać tak jak kiedyś.
Diagnoza psychologiczna rozpoczyna się od spokojnej rozmowy – o tym, co się dzieje, co utrudnia Ci codzienne funkcjonowanie, czego szukasz. Nie musisz wszystkiego wiedzieć ani umieć nazwać. Często samo opowiedzenie o przeżywanych trudnościach już dużo wnosi.
Kolejnym i bardzo ważnym etapem diagnozy jest szczegółowy wywiad psychologiczny. Podczas rozmowy zbierane są informacje na temat tego z czym się zmagasz, jak wygląda Twoje codzienne funkcjonowanie, jaka jest obecna sytuacja rodzinna i historia życia, jak wyglądają relacje z partnerem/partnerką, dziećmi, znajomymi, współpracownikami, jak wygląda sytuacja zawodowa/edukacyjna, stan zdrowia fizycznego oraz dotychczasowe leczenie psychiatryczne i psychologiczne (jeśli było).
Na podstawie zebranych informacji psycholog podejmuje decyzję czy konieczne będzie rozszerzenie diagnozy o testy psychologiczne – na przykład w obszarze osobowości, nastroju, regulacji emocji lub – jeśli to uzasadnione – wybranych funkcji poznawczych.
W niektórych przypadkach psycholog może także zalecić:
- konsultację psychiatryczną (np. gdy pojawiają się objawy zaburzeń nastroju, lęku, problemy ze snem),
- badania lekarskie lub laboratoryjne (np. poziom hormonów, niedobory, które mogą wpływać na samopoczucie),
- konsultację neurologiczną (jeśli pojawiają się objawy nietypowe lub mogące mieć tło neurologiczne),
- rozpoczęcie psychoterapii (gdy diagnoza wskazuje, że trudności wynikają z głębszych, utrwalonych schematów myślenia, przeżywania i relacji).
Na koniec diagnozy – w zależności od potrzeby – otrzymujesz ustne podsumowanie albo pisemną opinię psychologiczną (np. jeśli diagnoza była na potrzeby lekarza czy terapeuty).
Jeśli diagnoza ma być na potrzeby instytucji:
W przypadku MOPS, PCPR, komisji lekarskich czy lekarza prowadzącego – diagnoza musi być przeprowadzona zgodnie z określonymi wymaganiami formalnymi.
Dlatego już na początku zostaniesz poproszony o dokument (np. decyzję, skierowanie lub wniosek), żeby wiedzieć, czego dokładnie wymaga dana instytucja i dobrać odpowiedni zakres badania.
Zwykle obejmuje ono:
- ocenę poziomu intelektualnego (IQ),
- badanie funkcji poznawczych (pamięć, koncentracja, myślenie),
- badanie osobowości
Po zakończeniu badania w ciągu kilku dni otrzymasz pisemną opinię psychologiczną, dostosowaną do potrzeb instytucji kierującej na badanie.
